Spookhuis stamt uit 1581

Het vermoeden was al dat het illustere Spookhuis in Hertme in de 16e eeuw zou zijn ontstaan. Onderzoek op het hout van het gebinte heeft nu zekerheid gegeven en plaatst de verrijzenis van het vakwerkgebouw in het begin van de tachtigjarige oorlog (1568 – 1648), om precies te zijn in 1581. “Tot nu toe waren het schattingen. We zeiden altijd wel dat het Spookhuis uit de 16e eeuw stamt, maar zeker wisten we het niet”, zegt Henk Veurman van de werkgroep die de verplaatsing van het Spookhuis van de Lodieklanden naar het Openluchttheater in Hertme begeleidt. “Bijzonder”, vindt hij, “want het Spookhuis zou wel eens het oudste vakwerkgebouw van Twente kunnen zijn.”

Toen in september 2018 werd begonnen met de zorgvuldige demontage van het Spookhuis in Hertme was er al veel bekend over de geschiedenis van het gebouw. Het pand was gebruikt als schuilkerk, omdat de katholieken zich niet veilig voelden in de tijd dat de reformatie zich in Nederland voltrok. Een periode die begon met het spijkeren van 95 stellingen op de slotkerk in Wittenberg op 31 oktober 1517.

Officieel heet het Rijksmonument ’t Oude Groothuys. De naam Spookhuis dateert uit de periode dat er heimelijk katholieke diensten werden gehouden en men met witte lakens probeerde deze illegale diensten te verstoren. Een ander verhaal legt diezelfde witte lakens om de schouders van de katholieken, die op deze manier pottenkijkers wilden weren.

Later is het Spookhuis onder meer in gebruik geweest als woonhuis en als stal en tenslotte werd het verwaarloosd. Het was dan ook een ruïne die moest worden verplaatst.

Verplaatsing en restauratie

Na veel overleg en het vinden van de financiële middelen en een goede plek werd er begonnen met het verplaatsen en restaureren. Steen voor steen werd het gebouw gedemonteerd en de gebinten werden gesteund met een steigerconstructie om instorten te voorkomen. Op de nieuwe plek achter het openluchttheater in Hertme was inmiddels een fundament gestort. Daarop moest het gebinte herplaatst worden. Omdat de onderkanten vrij rot waren werden daar schijven vanaf gehaald. Gelukkig, naar later zou blijken, werden die bewaard. Ondertussen is men aan de buitenzijde grotendeels klaar met de bouw. Alleen een op de foto niet zichtbare muur moet nog worden opgemetseld. Na in het hele land naar de juiste stenen te hebben gezocht, bleek uiteindelijk een boerderij in het buitengebied van Saasveld die gesloopt werd de juiste maat en kleur stenen te hebben.

Boomtijdkundig onderzoek

Behalve de plakken die aan de onderzijde van het gebinte waren afgezaagd werden er ook boormonsters uit het gebinte genomen (foto). Omdat men inmiddels een databank heeft van de dikte van jaarringen die teruggaat tot het jaar 1120, kan men nagaan wanneer hout is gezaagd. Indertijd werd hout alleen gezaagd wanneer het nodig was en niet lang van tevoren. Uit het boomtijdkundig (dendrochronologisch) onderzoek trok men de volgende conclusie:

“Het onderzoek is erin geslaagd voor een groot deel van de monsters een datering te vinden. Hieruit blijkt dat het om een samenhangende partij hout gaat die in de herfst/winter van 1580/81 gekapt is. Een aantal elementen is uit dezelfde boom afkomstig. In één geval zijn drie gebintstijlen en een deurstijl uit één boom gehaald. Voor de elementen die uit dezelfde boom afkomstig zijn, kan hetzelfde kapinterval aangehouden worden. De boerderij is vermoedelijk in (of eventueel kort na) 1581 gebouwd.”

Uit dit onderzoek blijkt overigens ook dat het niet erg waarschijnlijk is dat het verhaal dat het Spookhuis al eerder werd verplaatst klopt. De gebinten zijn daarvoor te uniform. Het was dus aan de Lodieklanden dat in 1581 begonnen werd met de bouw van het huis met zoveel geschiedenis. (HvR/AJ)