Waar eens de vroede vaderen…

Nu het gemeentebestuur de komende jaren forse bezuinigingen staat te wachten, kijkt men ook kritisch naar de eigen huisvesting. Het huidige, uit 1987 daterende gemeentehuis voldoet niet meer aan de eisen en huisvesting in het Kulturhus zou goedkoper zijn dan herbouw of verbouw. De gedachte is één huis voor cultuur, welzijn en democratie. Tijdens een politiek beraad op 1 december zal er over de voorgenomen plannen worden gediscussieerd. Een mooi moment dus eens terug te blikken op de geschiedenis van het Bornse Huis der Gemeente.

Het gemeentehuis is in Nederland ontstaan uit het raadhuis, een gebouw waar de plaatselijke bestuurders vergaderden en waar vaak ook recht werd gesproken. De Staatsregeling 1798 haalde de rechterlijke macht uit handen van het lokale bestuur. In de Franse tijd (1794-1814) kreeg iedere gemeente een gelijkvormig bestuur en een gemeentehuis, al werd die toen vaak gecombineerd met de woning van een burgemeester.

10 april 1811: oprichting van de Gemeente Borne

De invoering van de Gemeentewet uit 1851 leidde tot veel plannen voor nieuwe gemeentehuizen, zeker na de tweede wereldoorlog en onder invloed van de decentralisatie van overheidstaken. De geschiedenis van het gemeentehuis van Borne is ook niet een verhaal van één gebouw geweest. Door een keizerlijk decreet van Napoleon werd, bij gebrek aan een gemeentehuis, ten huize van de burgemeester, de heer W.C. Lantman, op 10 april 1811 het gemeentebestuur geïnstalleerd, bestaande uit burgemeester, secretaris en 15 raadsleden. Daarmee was de oprichting van de gemeente Borne een feit!

In de gemeentelijke archiefbescheiden is weinig terug te vinden over de plaats waar vroeger de bestuurders van deze gemeente hebben gewerkt. Zoals blijkt uit de jaarrekening van 1811, ging een vertrek in de woning van de burgervader door als gemeentehuis. Lantman, tevens de eerste notaris van onze gemeente, ontving daarvoor een vergoeding van fl. 24,- per jaar, oplopend tot fl. 75,- in 1856. De ontvanger heet dan burgemeester J. Bussemaker (1843-1855).

Tegenover de oude NH-kerk

Op de kadastrale kaart van 1832 is het gemeentehuis gesitueerd precies tegenover de ingang van de oude NH-kerk, tussen een school en het brandspuithuisje. Aannemelijk is dat, gezien de afmeting van de beschikbare lokaliteiten, de raadsvergaderingen in die tijd in een plaatselijke uitspanning werden gehouden. De Drankwet uit 1881 verbood dat echter voor lokaliteiten die in gebruik waren voor openbare activiteiten. Voor het gemeentebestuur de hoogste tijd om uit te zien naar nieuwe huisvesting.

Aan de Markt

Op 10 juli 1860 werd daarvoor de aankoop van een pand van Hendrik Nieuwenhuis aan de Markt notarieel beklonken. Het pand werd aangekocht voor fl. 1.300,-. Plaatselijk timmerman Fiksebokse werd gevraagd een plan te maken om het als gemeentehuis in te richten. Dat plan werd in de vergadering van 10 juli 1860 met algemene stemmen aangenomen. Aan aannemer Groothengel werd het werk gegund. Nu de financiering nog, dat had echter meer voeten in de aarde.

Met de pet rond

Op een geldlening van fl 3.500,- in aandelen, looptijd 20 jaar, rente 4,5%, kon worden ingeschreven. Toen dat niet echt wilde vlotten, nodigde de voorzitter de leden van de raad uit om in te schrijven. Aan deze oproep is blijkbaar geen of onvoldoende gehoor gegeven, want later toog hij in gezelschap van raadslid Spanjaard op pad om, gewapend met een intekenlijst, aan financieel meer draagkrachtigen in de gemeente een bijdrage te vragen. Kennelijk is dat gelukt, want op 3 november 1863 werd het gemeentehuis officieel geopend.

Villa Elisabeth

Tot 5 april 1930 heeft het pand aan de Markt als gemeentelijk onderkomen dienstgedaan. Op die dag werd namelijk de in 1895 door Albert Spanjaard gebouwde villa Elisabeth aan de Grotestraat als nieuw gemeentehuis in gebruik genomen. De gemeente kocht het van dokter Stomps, die er vanaf 1922 een praktijk heeft gehad. Door uitbreiding van taken, toename van het aantal inwoners alsmede groei van de ambtelijke formatie, moesten er in de loop der jaren de nodige bouwkundige noodvoorzieningen worden getroffen om de bedrijfsvoering gaande te houden.

Veel inspanningen heeft het gemeentebestuur zich dan ook sedert 1966 getroost om met een plan te komen voor de bouw van een nieuw onderkomen. En zo geschiedde. In juni 1986 werden de benodigde gelden voor het project door de raad beschikbaar gesteld en op 29 september ging de eerste paal de grond in. Het nieuwe huis van de gemeente aan het Rheineplein, een schepping van architect Ab Derksen, werd op 2 juli 1988 officieel geopend. Als bijdrage aan een gezondere financiële situatie straks mogelijk een bijbouw van het Kulturhus? Hoe dan ook, beter dan een dependance van onze buren, toch? (HN)

Bron: ‘Groeten uit Borne’- H. Noordhuis, G.P. ter Braak, Oldenzaal 1992. Foto’s: gemeentearchief