De financiële positie van Borne - 1

De gemeente Borne heeft in 2019 een verlies van vier miljoen moeten neerschrijven. De verwachting is bovendien dat ook het lopende jaar een miljoenentekort zal laten zien. Dit betekent dat er ingrijpende maatregelen genomen moeten gaan worden om het hoofd boven water te houden. Het Borns Onderzoek Platform (BOP) probeert in aanloop naar de ongetwijfeld vele overlegrondes die nog zullen volgen de vinger op de zere plek te leggen door diep in de cijfers te duiken, experts te raadplegen en vergelijkingen te maken met soortgelijke gemeenten. Vandaag deel 1: een algemene oriëntatie; de financiële staat van de Nederlandse gemeenten.

Minister Kajsa Ollengren: ‘Exploitatie onder druk’

De financiële positie van veel gemeenten ziet er niet rooskleurig uit. Met de coronacrisis daar nog eens bovenop is het voor de meeste van hen moeilijk hun begroting sluitend te krijgen. De inkomsten dalen en de uitgaven stijgen. Uit cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) blijkt dat de laatste twee jaar het aantal gemeenten met financiële tekorten stijgt. Minister Kajsa Ollengren schrijft aan de Tweede Kamer dat de vermogenspositie van de meeste gemeenten geen probleem is, maar dat de exploitatie wel onder druk staat. “Het is van belang dat de exploitatietekorten niet van structurele aard worden. Niet alleen uit oogpunt van de financiële positie van gemeenten, maar ook vanwege de doorwerking die dit kan hebben op belastingdruk en bezuinigingen op voorzieningen”, aldus de minister.

Volgens Jan van der Lei, beleidsmedewerker bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), hebben gemeenten los van corona grote structurele tekorten. Hij ziet dat veel gemeenten gaan lenen, vooral ook door de lage rente. Maar helpt lenen om je begroting sluitend te krijgen? “Je moet je baten en lasten sluitend houden en dus mag je eigenlijk niet lenen voor consumptieve doeleinden, maar alleen voor investeringen. Eigenlijk is het niet anders dan in een gewone huishouding. Daar kun je immers ook geen persoonlijke lening afsluiten om je hypotheeklasten te betalen. Want ook die persoonlijke lening moet je weer terugbetalen,” aldus de VNG-man.

Onder financieel toezicht

Volgens de Gemeentewet moet er een evenwicht zijn in de begroting: er mogen geen tekorten zijn. Als dat in een jaar onverhoopt niet lukt moet uit de meerjarenbegroting blijken dat de gemeente erin slaagt dit evenwicht weer te bereiken. Lukt dat niet dan grijpt de provincie in en kom je onder preventief financieel toezicht. Op dit moment staan acht gemeenten in ons land onder een dergelijk toezicht van de provincies. Vier van de acht zitten in Zeeland. Hoofdoorzaak daar: tekorten in het sociaal domein. In Overijssel is dat alleen Haaksbergen.

Zijn er normen waaraan getoetst kan worden of gemeenten in de gevarenzone zitten? Ja, die zijn er. Een daarvan is de schuldquote. Dat is de verhouding tussen de schuldenlast en de eigen middelen van een gemeente. Een netto schuldquote tussen de 90 en 130 procent betekent opletten. Boven de 130 procent kom je in een soort gevarenzone. De vraag is altijd: hoe komt het dat je boven de 130 zit? Is dat slechts tijdelijk en goed verklaarbaar of is dit sluipenderwijs ontstaan? Volgens Eric Derksen, manager interbestuurlijk toezicht bij de provincie Gelderland, zijn er steeds minder gemeenten die incidentele tekorten kunnen opvangen vanuit hun reserves. Zeker nu veel gemeenten binnen het sociaal domein ook al worden geconfronteerd met structurele tekorten.

Hoe is de situatie in Twente?

Eshuis Accountants en Adviseurs heeft op 22 februari 2019 een benchmark Twentse Gemeenten gepresenteerd. Daarbij zijn niet alleen de veertien Twentse gemeenten onderling vergeleken, maar is ook gekeken hoe de Twentse gemeenten het doen ten opzichte van de rest van Nederland.

Enkele cijfers:

• in de begroting van de Twentse gemeenten gaat jaarlijks meer dan twee miljard om. Op het eind van 2017 hebben ze samen ruim een half miljard in grondexploitaties geïnvesteerd. En daar hebben ze 185 miljoen verlies op afgeboekt
• een Twentse inwoner betaalt meer gemeentelijke belastingen dan de gemiddelde inwoner in de rest van Nederland
• een inwoner van Haaksbergen betaalt bijna 37 procent meer gemeentelijke belastingen dan een inwoner van de gemeente Rijssen-Holten
• de gemeente Borne verwacht met haar grondexploitaties meer dan 20 miljoen te verdienen, de gemeente Almelo raamt een verlies van 52 miljoen.

Worsteling

Elbert Dijkgraaf, opsteller van en eindverantwoordelijk voor de benchmark, schrijft in de inleiding: ”In 2015 heeft er een omvangrijke decentralisatie in het sociaal domein plaatsgevonden waarbij de uitvoering van de WMO en de Jeugdzorg bij gemeenten zijn neergelegd. Dat is gepaard gegaan met een bezuiniging van 30 procent. Voor alle gemeenten is het een worsteling om de financiën van die verkapte bezuinigingsoperatie op orde te krijgen. Dat is ook verdraaid lastig, want gemeenten hebben maar beperkte knoppen om aan te draaien en de vraag neemt alleen maar toe. Daarom verbaasde het ons dat de uitgaven op dit terrein in de begroting 2019 ten opzichte van voorgaande jaren nauwelijks stijgen. Steken gemeenten de kop in het zand? Dan kun je voorspellen dat in 2019 meer gemeenten met onverwachte tekorten worden geconfronteerd zoals onlangs de gemeente Hellendoorn met een tekort van 3 miljoen over 2018.”

In deel 2 (dat we vrijdag publiceren) zoomen we nader in op de financiële positie van onze eigen gemeente. Borne had in 2018 een tekort van 2,4 miljoen. Door een beroep te doen op de reserves is dat in het uiteindelijk resultaat teruggebracht tot 1,8 miljoen…