Hersenen, verslaving en omgevingsfactoren

Prof. dr. Anton Scheurink, hoogleraar neuro-endocrinologie in Groningen, hield vrijdagavond voor een dertigtal geïnteresseerden bij Stichting Cultureel Podium Bornse Synagoge een lezing over de vraag of je verslaafd kunt zijn aan eten.

Factoren die een rol spelen

Anton Scheurink, geboren in Hengelo, studeerde biologie en dierfysiologie in Groningen. Voor beide studies studeerde hij cum laude af. Zijn carrière begon hij met een onderzoek naar diabetes. Maar de toegepaste klinische kant, toegepast naar de rol van de hersenen, trok meer zijn belangstelling. Uiteindelijk is de rol van de hersenen bij verslaving in alle opzichten maar met name in anorexia, boulimia en gewoon overeten zijn onderzoeksgebied geworden. Verslaafd zijn aan overeten is een discussiepunt.

Venus van Willendorf

De Venus van Willendorf met haar uiterst welgedane, volvette rondingen gold duizenden jaren als het schoonheidsideaal van de mensen. Niet verwonderlijk want zij kon oud (40 jaar) worden. In tijden van voedselschaarste had zij voldoende energie (in vet) opgeslagen om te overleven. Pas ongeveer 150 jaar geleden ging slank zijn als modecriterium gelden. In Venus vet zaten immuunsystemen, ook nu nog zitten die in vet. Overeten en inactiviteit waren dus eeuwenlang functioneel.

Nader onderzoek beloningssysteem hersenen

In de hersenen zit een beloningssysteem dat de mens in staat stelt betreft de opname van voedsel en het verbruik in balans te blijven. Veel hersengebieden zijn daarbij betrokken. Maar hoe weten de hersenen dat nu?

In de darmen zit het stofje CCK (choleccystokinine) dat een signaal afgeeft aan de hersenen, het is genoeg voedsel. Helaas kan CCK niet in een pil verwerkt worden, het stofje werkt ook alleen op de korte termijn. Onderzoek op dieren wijst uit dat je wel even minder, maar wel al snel weer de gewone hoeveelheid eet. Er moet dus naar iets anders gezocht worden om overeten te voorkomen.

Oorzaak overeten is verslaving?

In vet zit het hormoon liptine. Liptine speelt een rol bij het gevoel van verzadiging. De moderne mens is wat ongevoelig geworden voor liptine. In Londen zijn twee families die ongevoelig zijn voor deze stof en ze zijn ook vreselijk dik, morbide obees. Hun lichaam zoekt niet meer naar balans. Maar diverse factoren zorgen ervoor dat we meer eten dan nodig is: eten is gezellig, eten geeft smaak, met meer mensen eten veroorzaakt meer voedselinname, we bewegen minder in de huidige tijd. Onze hersenen geven weer een mooi beloningsstofje af. Maar we hebben minder eten nodig dus het overtollige voedsel wordt opgeslagen als vet. Eten is belonend, maar is het ook verslavend?

Wat is verslaving?

Verslaving is te meten. De tolerantie voor een dosis vermindert, je hebt steeds meer nodig. Je moet er steeds aan denken, het is niet meer te stoppen, het verstoort je normale leven, je gaat ermee door ondanks dat het effecten heeft op je normale leven. Drugs, alcohol en pijnstillers zijn verslavend. Maar kun je ook verslaafd zijn aan overeten, diëten, rennen, gokken, kopen van spullen en zonnebanken? Dat is niet zo zwart-wit. Als bioloog kijkt Anton Scheurink voor het hormoon dopamine in de hersenen. Dopamine zorgt onder andere voor emoties, je voelt je goed.

Maar voor verslaving is meer nodig: tolerantie en conditionering. Je hebt steeds meer nodig om hetzelfde goede gevoel te krijgen. Maar ook omgevingsfactoren spelen een rol. Steeds in dezelfde stoel zitten als je bijvoorbeeld drugs gebruikt. Haal je de stoel weg, dan is de drug misschien niet meer nodig. Soldaten die in Vietnam verslaafd zijn geraakt aan heroïne, bleken thuis geen heroïne meer nodig te hebben. Hun gebruiksomgeving was veranderd. Anton Scheurink geeft voor verslaving het volgende aan: van een fijn gevoel ga je naar gewenning, van gewenning ga je naar noodzaak. Dat is verslaving.

Voldoet overeten aan bovenstaande? Eten is belonend en verslavend maar niet iedereen raakt verslaafd en gaat overeten. Hersenen worden ongevoeliger voor beloning dus wordt er meer gegeten. De onderzoeken wijzen uit dat obese mensen dezelfde grafieken laten zien als mensen die verslaafd zijn aan verdovende middelen. Dat wijst op verslaving.

Wat kun je doen?

10 Procent minder gewicht is 60 procent minder vet, zegt Anton Scheurink. Mensen moeten meer gaan bewegen bijvoorbeeld door 10.000 stappen per dag te zetten. Maar toch: “Beter vet en fit dan mager en niet fit”.

Dicky Hollak bedankt Anton Scheurink met een fles wijn en het publiek bedankt hem met een welgemeend applaus. (AM)