Vroege Islam belicht in wetenschap

Het begin van het seizoen voor het Filosofie café zal voor een aantal mensen interesse opwekken en anderen wat tegenstaan vanwege de term Islam in de titel Filosofie en Islam. Het is zeker niet een alledaags onderwerp. Gerko Tempelman, afgestudeerd in filosofie en theologie, houdt deze lezing voor ongeveer 60 belangstellenden. Het slechte weer van zondag weerhoudt hen niet te komen voor dit onderwerp.

Opening middag

Bertie Velthuis opent de middag, hij geeft aan dat Gerko Tempelman zo ongeveer de jongste inleider is binnen het vierjarige bestaan van het Filosofie café. Inmiddels zijn 22 lezingen aan de orde gekomen, de rest van het jaar volgen nog 7 lezingen, verdeeld over de steden Borne en Enschede. De hamvraag van vandaag is volgens hem: “Hoe is de Oosterse invloed naar het Westen gekomen?”

Gerko Tempelman begint

“Leuk om hier in Borne te zijn. Deze lezing is een deel van een driedelige cursus. Voor de inhoud van de volledige cursus heb ik natuurlijk veel meer tijd nodig. Ik ben afgestudeerd in Middeleeuwse Wijsbegeerte met als afstudeeronderwerp Thomas van Aquino. Op deze middag wil ik de Islamitische kant uit de tijd van Thomas van Aquino belichten.”

Korte terugblik in de geschiedenis

“Het is een nieuwe tak van de filosofie, een ideeëngeschiedenis. Hoe komt het dat mensen denken zoals ze denken over dezelfde ideeën en de geschiedenis van de Islam? De nadruk binnen de Arabische wereld lag op wetenschap, welke impact had die wetenschap? De wetenschap in de Middeleeuwen was filosofisch van aard en dat heeft gevolgen.

De Islam begint bij Mohammed, een telg uit een geslacht van bewaarders van sleutels van de Tempel in Mekka. In deze tempel werden alle 350 goden van de Arabische bedoeïenenstammen vereerd. Na een moeilijke jeugd waarin zijn vader en moeder jong stierven, belandde Mohammed bij zijn oom die hem het vak van handelaar bijbracht. Daarin werd hij zo succesvol dat hij, na een opdracht van de rijkste vrouw van Mekka, met haar trouwde.

Tijdens de maand Rammadan trekt hij zich in de woestijn terug en daar komt hij tot een zeker inzicht door wat hij daar gezien, gehoord en ervaren heeft. Terug in Mekka vertelt hij daarover. Kort gezegd: in plaats van het vereren van de 350 goden moeten de Arabische volkeren een God gaan vereren, de God van Abraham. In 622 staat de bevolking van Mekka hem naar het leven, Mohammed vlucht naar Medina, keert later terug naar Mekka en hij sterft uiteindelijk in 632.

Bij zijn opvolging gaat het mis: na de 4e Kalief, zijn neef Ali, ontstaat de scheuring tussen de opvolgers en wordt de Islam verscheurd tussen Soennieten (90%) en Sjiieten (10%). Soennieten kennen geen opperherder zoals de paus van de Katholieken. Sjiieten wel, de Groot Ayatollahs. Dat wordt in de Westerse wereld niet goed onderkend.

Vervolg verspreiding Islam

Tot 750 breidt de Islam zich geweldig uit, rondom de Middellandse zee wordt een groot deel van het land Islamitisch. In Spanje wordt Cordoba vanaf 750 tot 1472 een centrum van cultuur en wetenschap. Vanaf de 12e eeuw vertaalden de Arabieren de teksten van de oude Grieken in hun eigen taal. De Europeanen leerden deze kennis via de vertalingen vanuit het Arabisch naar het Latijn, de taal van de toenmalige wetenschap.

Daaraan voorafgegaan is uiteraard de verhuizing van de hoofdstad van het Arabische rijk van Mekka naar Bagdad geweest. Al Mansoer, de 2e Kalief stichtte het Huis van de Wijsheid waarin zowel filosofie als wetenschap als vertaalwetenschap werd beoefend. Hamvraag was: `Wat heb je nodig om wetenschap te bedrijven?` Uit de veelheid van vaardigheden is het vermogen om abstract te kunnen denken heel belangrijk. In de Koran staan wetten beschreven, ook erfrecht. Wil je goed uitrekenen waar ieder gezinslid recht op heeft, dan is rekenvaardigheid nodig. Wetenschap helpt bij een oplossing, abstraheren wordt ontdekt daaruit volgt dat wiskundige berekeningen worden ontdekt. Uit de vele vormen van rekenen uit die tijd kiest men voor het 10-tallige stelsel uit India. Daaruit volgt de geboorte van algebra, een wiskundig begrip. Met de 10 gevonden symbolen van getallen kun de alles benoemen. Maar dan de positioneren van de getallen: in het getal 1303 heeft de eerste 3 een andere waarde dan de tweede 3. De ontwikkeling van de 0 volgt.

Bovenstaande heeft weer veel invloed op het filosofische denken. De 0 is gevaarlijk, is niets en aangezien God de wereld uit het niets heeft geschapen, hoort de 0 tot de occulte wereld, de tegenstander van God. Al Kwarizmi, een Arabische geleerde, zei dat ze de 0 toch gingen gebruiken. Ook ontwikkelde hij het symbool X voor de onbekende in berekeningen. X staat voor nieuwsgierigheid, dat wat we nog niet weten.

Westerse denkers

De westerse denkers als Descartes (wiskunde = wetenschap = filosofie), Spinoza met Ethica en de hedendaagse Yuval Noah Harari met Homo Sapiens borduren weer voort op de ontwikkelingen die in het verleden zijn begonnen. Gerko Tempelman geeft een klein inzicht hoe de wetenschap via de Arabische Islamitische denkbeelden zich ontwikkeld heeft. Aansluitend geeft hij nog wat titels van boeken op. Voor de aanwezigen was het een leerzame, interessante lezing. De vragen werden ook naar tevredenheid beantwoord. (AM)