‘Mijn les: blijf met elkaar praten’

Op donderdag 29 april 1943 -vandaag precies 75 jaar geleden- breekt ‘s middags de grote Stork-staking uit. Fabrieksarbeiders die tussen de middag naar huis zijn geweest om hun boterham te eten, komen op de terugweg langs drukkerij Smit, waar ze pamfletten zien hangen dat 300.000 Nederlandse oud-militairen zich moeten melden om te gaan werken in de oorlogsindustrie in Duitsland. Bij terugkomst in de fabriek verspreidt het nieuws zich als een lopend vuurtje. De schrik slaat de 3.000 Storkianen om het hart. Ze zijn de onderdrukking beu en besluiten - volledig onvoorbereid - tot een spontane staking.

De hele fabriek plat

Een van hen was de toen 15-jarige Bennie Arke. Hij werkte er net anderhalf jaar als aankomend elektricien en diende als oudste van de zeven kinderen voor het gezin de kost te verdienen. Vader was toen immers al naar Duitsland verbannen. “Ik weet het nog goed”, vertelt de nu inmiddels 90-jarige. “Binnen een uur lag de hele fabriek plat. Drieduizend man die uit één mond reageerden met: ‘We pikken het niet langer’.”

De staking breidde zich pijlsnel uit over andere plaatsen in Twente en ook verder het land in. De Sicherheitsdienst en Grüne Polizei stuurden ondertussen versterkingen naar Hengelo, want ze hadden al snel in de gaten dat deze oproer weleens uit de hand zou kunnen lopen. “Ook vrijdag werd er nog volop gestaakt en kregen we de melding dat we ons zaterdag 1 mei om 13.00 uur weer moesten melden. Toen ik daar naartoe ging en bij de Spoorstraat kwam, werd er volop geschoten. Ik vluchtte naar het station en dacht daar veilig te zijn, maar liep regelrecht in de armen van de Grüne Polizei. Ze brachten mij en nog zo’n 30 man over naar het koetshuis op het Bataafse Kamp, waar we de hele middag vragen moesten beantwoorden. Pas ’s avonds werden we vrijgelaten en konden we weer naar huis.”

‘Dit laat je nooit meer los’

De spontane en volledig onvoorbereide staking die begon bij de metaalfabriek in Hengelo resulteerde in een veel grimmiger verloop van de verdere oorlogsjaren in ons land. Bij velen heeft het een onuitwisbare indruk achtergelaten. Ook bij Bennie. “Dit laat je nooit meer los, al heb ik er niet echt last van. Maar soms heb ik het er nog wel moeilijk mee. Als ik de beelden nu zie van Syrië, dan weet ik wat de mensen daar doormaken. Zelf heb ik ook ondergedoken gezeten, bombardementen en schietpartijen meegemaakt, ben ik opgepakt geweest en op transport gezet. Die nare herinneringen komen dan terug. En tot op de dag van vandaag ben ik alert, extra waakzaam als ik vreemde geluiden hoor.”

Inmiddels woont Bennie Arke alweer 35 jaar in Borne. Zijn vrouw is zes jaar geleden overleden; een van de twee dochters waarmee hij dagelijks telefonisch contact heeft, woont in Spanje. Vijfendertig jaar in hetzelfde huis, in dezelfde buurt. Hij is er gelukkig en kan zichzelf nog prima redden. Dagelijks trekt ‘ie zich een tijdje terug in de kleine kweekkas, waar hij in de weer is met jonge cactussen. “Mooi werk, waar je heel veel geduld voor moet hebben”, klinkt het lachend.

En toch denkt de jonge staker van toen deze dagen veelvuldig terug aan de memorabele dagen van nu precies 75 jaar geleden. Op de vraag of ‘we’ iets hebben geleerd van al die oorlogsjaren, antwoordt hij heel stellig: “Ik denk het niet. Als er ergens nog eens een gek opstaat, kan het zo maar weer misgaan. En dan wordt het nog veel erger dan toen. Ik blijf daarom ook roepen dat we met elkaar in gesprek moet blijven, elkaar moeten verdragen en niet tegenover elkaar moeten gaan staan. Dat lost niks op.”

Met de NOS terug naar Hengelo

Op 4 mei, op de avond van de dodenherdenking, kijkt Bennie Arke naar de televisie. “Dat gaat me niet mis”, klinkt het. “Zo’n jaarlijkse herdenking blijft gewoon belangrijk.” Maar even na achten komt de 90-jarige ook zelf in beeld. De NOS heeft namelijk een documentaire gemaakt met daarin opgenomen de Stork-staking van 1943. Bennie is een van de weinigen die het gebeurde van toen nog kan navertellen. En die gelegenheid greep de NOS aan om samen met hem terug te gaan naar Hengelo en daar de plekken van toen nog eens in herinnering te roepen. De uitzending op 4 mei begint even na achten op NPO2. (BM)