Strijdend onder Britse vlag

In Green Park, hartje Londen, staat het in 2012 door koningin Elisabeth onthulde herinneringsmonument ter nagedachtenis aan RAF (Royal Air Force) Bomber Command. Het eert de moed, toewijding en opoffering van de vliegtuigbemanningen tijdens nachtelijke bombardementsvluchten boven bezet Europa. Hun inzet was cruciaal voor het verloop van de Tweede Wereldoorlog.

Van dit commando lieten 55.573 bemanningsleden het leven, ruim achthonderd raakten gewond en werden er zesduizend krijgsgevangen gemaakt. De gemiddelde leeftijd van de piloten was 22 jaar. Dertig Nederlanders (‘Dutchies’) dienden in RAF Bomber Command, zes daarvan waren operationeel in het No.640 Squadron RAF, vrijwilligers die deel namen aan de luchtstrijd tegen Nazi-Duitsland. Han de By uit Borne was één van hen. Morgen, zaterdag 4 mei, staan we stil bij het hoogste offer dat hij bracht.

Han de By

Henri Marie de By, roepnaam Han, werd op 5 september 1913 geboren in Zwolle. Het gezin (vader, moeder en vijf zonen) vestigde zich in mei 1928 in Borne aan de Stationsstraat 52. Pa De By was in dat jaar benoemd als organist van de Stephanuskerk en later werkzaam als koordirigent, muziekrecensent en muziekredacteur bij een krant. Ouderen zullen zich hem wellicht herinneren als de dirigent van de aubades op Koninginnedag. Han de By verliet Borne op 20 mei 1937 om zich weer in Zwolle te vestigen. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werkte hij in Bombay in Brits-Indië, als handelsvertegenwoordiger bij de papierfirma Van Reekum Bombay Ltd.

Recrutering

Daar werd hij in maart 1942 door de Nederlandse consul opgeroepen voor militaire dienst. Han was dienstplichtig sergeant bij het 19e Regiment Infanterie, en hem was tot 11 maart 1942 uitstel van opkomst verleend om voor zijn firma nog wat zaken af te handelen. Op 17 maart vertrok hij per ms Christiaan Huygen’s uit Bombay naar Engeland, waar hij op 3 mei 1942 aankwam. Veertien dagen later werd hij door de Prinses Irene Brigade ingelijfd, gelegerd in Wolverhampton, een Nederlands legeronderdeel dat voortkwam uit Nederlandse troepen die in mei 1940 naar Engeland konden ontkomen. Het uniform van de brigade verruilde hij echter na ruim een maand alweer voor de RAFbattle-dress. De lange weg naar een operationele RAF-carrière was daarmee begonnen.

Vliegopleiding

Han meldde zich, na een medische keuring, op 3 juli 1942 bij een Air Crew Receiving Centre (ACRC), het ontvangstcentrum als voorbereiding op actieve dienst, gevolgd door detachering bij de RAF Volunteer Reserve (RAFVR). Hier werd hij ingedeeld in het ‘British Commonwealth Air Training Plan’ (BCATP), een uitgebreid trainingsprogramma op een zogenaamde grondschool. Daarna onderging Han zijn luchtdoop gevolgd door vele, vele uren vliegonderricht in Desford (‘Elementary Flying Training School’). Nadat de aspirant vlieger de basisopleiding en afsluitende ‘grading test’ met succes had doorlopen, mocht hij de training in Canada vervolgen.

Canada

In Manchester ging hij aan boord om de overtocht naar de ‘Nieuwe Wereld’ te maken, daar arriveerde hij op 28 januari 1943. Als voorbestemde vlieger op meermotorige vliegtuigen leste hij op de ‘Airspeed Oxford’, een tweemotorig lestoestel. Eerst op een trainingsschool in Medicine Hat (Alberta), later op vliegvelden in Moncton, De Winton en een vliegbasis in Moose Jaw. Na voltooiing van dit deel van de opleiding kreeg hij op 1 oktober 1943 zijn ‘pair of wings’ (vliegbrevet) opgespeld, een vleugelinsigne op zijn uniform, met gelijktijdige bevordering tot sergeant.

Terug naar Engeland

Op 29 oktober 1943 was Han de By weer terug in Groot-Brittannië om zijn opleiding voort te zetten. Aanvullende vliegtrainingen volgden in achtereenvolgens Harrogate, South Cerney, Abingdon en Acaster Malbi. Als aanstaand piloot werd hij vertrouwd gemaakt met het vliegen en navigeren onder moeilijke klimatologische omstandigheden, lessen in blind vliegen en het met behulp van instrumenten aanvliegen van het vliegveld. Op de Bomber Command basis in Abingdom (Yorkshire) volgde de eerste kennismaking met zijn bemanning. Naast hem als gezagvoerder waren dat een boordwerktuigkundige, bommenrichter, navigator, draadloze operator en twee boordschutters (zie bovenste foto).

Bemanning

Een vliegtuigbemanning van Bomber Command opereerde als een team. Elk lid was wederzijds afhankelijk van de anderen, van take-off tot landing. Mentaal werd men getraind om de omstandigheden tijdens nachtelijke vluchten te doorstaan zoals aanvallen van Duitse nachtjagers, afweervuur en botsingen in de lucht. Het slotstuk van de opleiding vormde de zogenaamde Bullseye vluchten boven Engeland, een missie gericht op één of meerdere doelen die werden verdedigd door grote aantallen zoeklichten. Om de werkelijkheid zo dicht mogelijk te benaderen werd de bijna volleerde bemanning ‘aangevallen’ door RAF jagers. Deze beproeving werd glansrijk doorstaan, inlijving bij Bomber Command was een feit. Het credo luidde ‘strike hard, strike sure’, een aanvalsstrategie gericht op alles wat essentieel was voor de Duitse oorlogsvoering.

640 Squadron

Op 6 februari 1945 meldde captain Han de By, inmiddels bevorderd tot reserve 2e luitenant, zich met zijn bemanning bij het 640 Squadron, gelegerd op basis Leconfield in Yorkshire, een zware bommenwerpereenheid, uitgerust met de viermotorige Handley Page Halifax, de ruggengraat van de vluchten boven bezet gebied. Ongeveer tegelijkertijd werd een nieuw luchtoffensief ingezet, waarbij Dresden, Leipzig en Chemnitz, als belangrijkste bevoorradings- en communicatieknooppunten van Berlijn, de hoofddoelen vormden. De crew werd op 14 februari 1945 ingezet voor zijn derde missie naar Chemnitz.

Chemnitz

Als onderdeel van de ‘Operatie Donderslag’ vertrok de Halifax Mk III (MZ856 C8-‘S’) even na 5 uur ’s middags, van vliegveld Leconfield. In twee aanvalsgolven kozen meer dan zevenhonderd vliegtuigen het luchtruim richting Duitsland. Voor de lokalisering en markering van de doelen met lichtkogels, vlogen zogenaamde ‘Pathfinders’ mee (Mosquitos). Het beoogde doel werd kort na 9 uur bereikt op een hoogte van 19.000 ft. De aanval verliep succesvol, maar op de terugweg werd de machine van Han de By in de buurt van Neuwirtshaus bij Stuttgart door een Duitse nachtjager uit de lucht geschoten. Ooggetuigen zagen hoe het toestel brandend in een bosrijke omgeving tegen de bodem sloeg en compleet werd verwoest. Geen enkel lid van de zevenkoppige bemanning heeft het toestel nog kunnen verlaten. De Duitsers claimden het neerhalen van de Halifax MZ856 als een overwinning van majoor Werner Hoffmann (Stab1/NJG5.), drager van het ‘Ritterkeuz’ voor zijn overwinningen als nachtjagerpiloot.

Dürnbach

De bemanning ligt begraven op de Britse oorlogsbegraafplaats in Dürnbach, in de gemeente Gmund am Tegernsee in de deelstaat Beieren, waar voornamelijk vliegers liggen. Han de By is één van de twee Nederlanders die er liggen. Acht dagen na stationering bij No.640 Squadron vond hij hier zijn laatste rustplaats. Voor de vastberadenheid om onze vrijheid te verdedigen betaalden hij en zijn bemanning de hoogste prijs. Zonder inzet van Bomber Command was de oorlog niet gewonnen. (HN)

Bovenste foto: Bemanning Halifax Mk III: (achter van links naar rechts: Sgt. Bernard Whitfield, Air Gunner; Sgt John Reuber Ritsdale, Air Gunner; Sgt Thomas Edward Teanby, Air Gunner. Voor van links naar rechts: Sgt Bob Longworth, Bomb-aimer; Officer Henri Marie de By, piloot en Sgt. Frederick Henri Ritches, navigator)

Bronnen: Nationaal Archief; Nederlands Instituut voor Militaire Historie; Ministerie van Defensie; Imperial War Museum; ‘Laaglanders in Yorkshire’ Drs. P.E. van Loo; ‘In Verdrukking, Verzet en Vrijheid’ H. Noordhuis, G.P. ter Braak, M.F.S. Kienhuis, Hengelo 1985. Foto’s: Aircrew Remembered, beeldbank gemeentearchief Borne