‘Hr.Ms. Borne’ doorkruiste wereldzeeën

De Duitsers gebruikten vanaf 1939 massaal magnetische mijnen. Deze, op de bodem rustende objecten, kwamen tot ontploffing als een magnetisch veld, in de vorm van een stalen schip, passeerde. Vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog werd bovendien de akoestische mijn vaak ingezet. Deze eveneens op de bodem gelegde mijnen explodeerden als een verdragend geluid onder water, zoals dat van een scheepsschroef, werd opgevangen.

Na de Tweede Wereldoorlog waren grote aantallen mijnenvegers nodig voor het ruimen van de mijnen op de vaarroutes op de Noordzee. Aanvankelijk maakte men gebruik van enkele vaartuigen die de oorlog overleefd hadden en van voormalige Duitse en Britse vaartuigen. Vanaf de jaren vijftig kwamen daar grote aantallen nieuwe schepen bij, die werden ingezet voor het opruimen van mijnen op zeebodems met behulp van verschillende sleepmethodes.

Amerikaanse hulp

Het Mutual Defense Assistance Programme (afgekort MDAP) werd na de Tweede Wereldoorlog in het leven geroepen door de Verenigde Staten om de Europese landen te assisteren bij het opbouwen van hun strijdmachten. Het doel van het programma was ervoor te zorgen dat West-Europa buiten de invloedssfeer van de Sovjet-Unie bleef. In het kader van dat programma werd op 2 augustus 1949 door de toenmalige Chef Marinestaf, schout-bij-nacht Jhr. E.J. van Holthe, een vlootplan gepresenteerd dat voorzag in de bouw van maar liefst 68 mijnenvegers, grotendeels bekostigd door Amerika, dat totaal een slordige 30 miljard aan dit project uitgaf. Het plan werd gerealiseerd van 1954 tot 1962.

Beemsterklasse

In versneld tempo werden op Amerikaanse werven een groot aantal houten mijnenvegers gebouwd van het type USS AMS-60, de Bluebird class. AMS staat voor ‘Adjutant Mine Sweeper’. Het conflict in Korea toonde aan dat mijnen een belangrijk wapen waren, en deze klasse werd ontwikkeld als reactie hierop. Het ontwerp van de Beemsterklasse, een serie van 14 mijnenvegers, was identiek aan het Amerikaanse het type AMS-60. De schepen zijn gebouwd van hout, over aluminium spanten. Dit is gedaan om het schip a-magnetisch te maken. Ook zijn in het schip zoveel mogelijk a-magnetische materialen verwerkt. Tussen 17 juli 1953 en 3 november 1954 werden de schepen in dienst gesteld bij de Koninklijke Marine. Het naamschip ‘Beemster’ als eerste op 17 juli 1953. De overige dertien in een tempo van ongeveer één per zes weken. Voor de naamgeving van de schepen werd gekozen voor de namen van middelgrote en kleinere Nederlandse gemeenten. De overdracht van de ‘Hr.Ms. Borne’ volgde op 3 december 1953. De AMS108 werd de M850.

‘Hr. Ms. Borne’

In oktober 1953 zat een aantal marinemensen onder leiding van luitenant ter zee tweede klasse T.H. de Meester in een vliegtuig op weg naar New Orleans in de Verenigde Staten. De toen 27-jarige luitenant kreeg het commando over de Amerikaanse mijnenveger AMS108, die in 1952 werd gebouwd op de werf van Tampa in Florida. De overdracht had plaats op het Algiers Naval Station in New Orleans.

Kapitein-luitenant ter zee H.D.B. Beudeker, de plaatsvervangend Nederlands militair marine-attaché, sprak de oude Amerikaanse en nieuwe Nederlandse bemanning toe, waarna de 400 ton metende ’Borne’ voorgoed tot de Nederlandse marine behoorde.

Kort daarna vertrok het schip naar Norfolk in Virginia, waar de nieuwe bemanning met de technische uitrusting van het schip vertrouwd werd gemaakt. Het vaartuig was circa 46 meter lang en 9 meter breed, had een waterverplaatsing van ongeveer 360 ton, twee schroeven, aangedreven door dieselmotoren met een totaal vermogen van 880 pk. Maximale snelheid 13,6 knopen per uur (zonder veegtuig). Een knoop staat voor 1 zeemijl (1.852 meter). Behalve met middelen van opsporing en vernietiging van mijnen waren zij uitgerust met twee dubbelmitrailleurs van 20 mm. De bemanning telde tussen 37 en 42 koppen, officieren en schepelingen.

Embleem

Sinds de Tweede Wereldoorlog kent de Koninklijke Marine een heraldische traditie in de vorm van haar embleemschilden. Elk schip, vliegtuig-squadron, onderdeel van het korps Mariniers, en vele walinstellingen en diensten voeren een eigen embleem. Deze traditie is ontstaan in 1940 naar Brits voorbeeld. Maar de échte marine-emblemen zijn slechts die, welke door de minister zijn vastgesteld. De minister van Marine verleende, op advies van de Hoge Raad van Adel, op 19 februari 1954, de ‘Hr.Ms. Borne’ toestemming tot het voeren van een embleem.

Vegen

De ‘Hr.Ms. Borne’ veegde hoofdzakelijk magnetische mijnen, mijnen die reageerden op de verstoring van het aardmagnetisme door een overvarend schip. Daarvoor mocht het zelf niet magnetisch zijn en was daarom van hout gebouwd. Het schip sleepte een lange drijvende stroomgeleider achter zich aan waar doorheen elektrische stroom werd gestuurd die op deze wijze een magnetisch veld opwekte alsof er een schip voer en de mijn tot ontploffing bracht. Daarnaast werd er ook akoestisch geveegd met een zogenaamde hamer die onder water geluidsgolven van een gewenste frequentie uitzond.

Den Helder

In Norfolk werd begin 1954 een klein konvooi van zes schepen gevormd, waaronder de ‘Hr.Ms. Borne’, dat via de Bermuda en de Azoren naar Den Helder voer. "Het waren uitstekende schepen", vertelde De Meester, "al waren ze klein. Ik weet nog dat we tijdens de overtocht naar Europa in een zware windkracht 9/10 terechtkwamen, waardoor we enigszins moesten gaan bijliggen.(bijdraaien en langzaam zijwaarts varen) De schepen hielden zich echter prima."

Na aankomst in Den Helder kreeg het Bornse gemeentebestuur op 29 juli 1954 gelegenheid het schip te bezichtigen. Burgemeester Kaufmann bood een plaquette met gemeentewapen en een krentenwegge aan. Kort daarna werd het schip buiten dienst gesteld en deed het in de jaren die volgen achtereenvolgens dienst in de mijnenvegerssquadrons 123 en 122, met als basis Den Helder, later in squadron 31 in Vlissingen.

De Meester: "Borne deed mee aan internationale mijnenveegoefeningen voor de Franse kust. Ik was toen flottielje-commandant en omdat ik de ‘Borne’ nog kende, koos ik dat schip als commando-eenheid. Het squadron 123 was een bijzonder goed squadron, ook internationaal gezien. Ze voerde taken uit op de Noordzee en de Oostzee, waar tot ver na de Tweede Wereldoorlog mijnen moesten worden geveegd. Een belangrijk veeggebied was de zogenaamde 'ET-route', de grote handelsroute, die ten noorden van de Waddeneilanden loopt."

Logboek

In het logboek, dat wordt bewaard in het Nationaal Archief, wordt verslag gedaan van de verrichtingen van het vaartuig die van enig belang waren, zoals snelheidsmetingen, aantal afgelegde mijlen, het opstomen en voor anker gaan, uitgevoerde veegacties, schietoefeningen kleine wapens, man over boord manoeuvres, onderhoudsdagen, enzovoort.

De ’Hr.Ms. Borne’ werd op 13 augustus 1975 uit de sterkte afgevoerd en op 26 april 1976 verkocht voor $ 32.328,- aan Pounds Marine Shipping te Havant, Engeland.

De Meester

Theo de Meester verliet in 1959 de marine als luitenant ter zee eerste klasse. Daarna volgde een carrière in het binnenlands bestuur. Op 16 oktober 1959 werd hij benoemd als burgemeester van Westkapelle. In 1966 volgde Markelo, daar is een straat naar hem vernoemd en dat is veelzeggend. Vijf jaar later volgde Zierikzee. Bij zijn vertrek daar in 1986, werd hem het ereburgerschap van de stad toegekend. In hetzelfde jaar werd hij geïnstalleerd als burgervader van Veere. Hij overleed op 2 december 2019 in Middelburg.

Zowel het naambord van de ‘Hr.Ms. Borne’ als het embleemschild worden in het Marinemuseum in Den Helder bewaard. Borne zal voor altijd verbonden blijven met de geschiedenis van dit krijgsmachtonderdeel (HN).

Bij de foto's (van boven naar beneden): 1. De M850, oftewel 'Hr.Ms. Borne' 2. Kapitein-luitenant ter zee H.D.B. Beudeker tijdens overdracht Hr.Ms. Borne 3. en 4. embleem en naambord 5. Provisorisch naambord gemaakt door een bemanningslid 6. Theo de Meester

Bron: 'Groeten uit Borne'; G.P. ter Braak, H. Noordhuis, 1992 Oldenzaal; Gemeentearchief Borne; Nationaal Archief Den Haag; Foto’s: Collectie Marinemuseum Den Helder; Beeldbank Nederlands Instituut voor Militaire Historie.