Borns rijshout dicht gaten in dijk Ouddorp

Terwijl veel Zeeuwen sliepen, braken op tal van plaatsen de dijken. De Watersnoodramp van 1953, de grootste natuurramp in de Nederlandse naoorlogse geschiedenis, voltrok zich in de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari. Door de gebundelde kracht van storm, hoogwater en springtij steeg het water tot hoogten die nooit eerder waren waargenomen. Aangewakkerd door een zware storm beukte het woeste water op de dijken. Vele zijn niet opgewassen tegen dit natuurgeweld, braken en al gauw stonden grote delen van Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant onder water.

Een groot aantal mensen werd verrast in hun slaap en verdronk in het koude, onstuimige water. In de ochtend van 1 februari zakte het water en leek het ergste voorbij te zijn, maar in het late middaguur kwam het water weer snel op en ook de stormachtige wind hield aan. Steeds meer dijken bezweken onder de druk van het opkomende water. De tweede vloed maakte nog meer slachtoffers dan de eerste. Toen de omvang van de ramp duidelijk werd en men hulp wilde vragen, bleken alle verbindingen naar buiten verbroken te zijn. Hulp bleef vooralsnog uit.

Hulpacties

Communicatie met de buitenwereld was in het begin onmogelijk. Het waren de vissers die als eerste met het nieuws naar buiten kwamen. Zij speelden een belangrijke rol in het redden van mensen. Pas vanaf maandag 2 februari kwam er meer organisatie en structuur in de hulpverlening. De volgende dag kwam de redding echt goed op gang, mede dankzij internationale hulp. Toen een overzicht van het getroffen gebied en de gevolgen van de ramp duidelijk werden, kwamen overheden en ook vele burgers in actie. Nederland was ruw wakker geschud en de bereidheid om te helpen bleek immens groot.

Niet alleen officiële instanties zoals het Rode Kruis en het leger kwamen in actie. Particulieren verzonnen allerlei acties om geld in te zamelen: lege-flessenacties, waardebonnenacties, karweitjesacties, sportwedstrijden, fancy fairs, loterijen, modeshows, concerten. Al het geld kwam ten bate van de slachtoffers van de ramp, gecoördineerd door het Nationaal Rampenfonds. Deze acties werden ondersteund door de gezamenlijke omroepen in massale geldinzamelingsuitzendingen getiteld ‘Beurzen open, dijken dicht’, gepresenteerd door Johan Bodegraven. De actie bracht meer dan vijf miljoen gulden op.

Ook Bornse handen ineen

Nadat de omvang van de ramp duidelijk werd, vertrokken militairen en leden van de politie en brandweer uit Borne spoorslags naar het rampgebied. Bij textielfabriek Spanjaard werd dezelfde dag nog een wagen volgeladen met flanellen lakens en schipperslakens en doorgereden naar de Ahoy hallen in Rotterdam, precies op tijd om de lading met schepen naar Zeeland te vervoeren. Op verzoek van het personeel werd een speciale overwerkregeling getroffen voor 14 dagen. Het verdiende geld, dat door de directie werd verdubbeld, werd omgezet in goederen. Het resultaat was dat er nog eens zes vrachtwagens naar het getroffen gebied reden.

Uit het opgerichte Bornse comité van het Nationaal Rampenfonds, bestaande o.a. uit vertegenwoordigers van de vak- en brancheorganisaties, het Roode Kruis, kerken, bedrijven, middenstandsverenigingen en landbouworganisaties, werd een werkcomité gevormd, waarin burgers uit Borne en de buurtschappen zitting namen. Zij moesten de ontketende hulpbereidheid in goede banen leiden. Een oproep van burgemeester Kaufmann op 2 februari met als motto ‘geeft, geeft veel, geeft met milde hand’ was de aanjager van grote offergezindheid in ons dorp. Daarnaast werd op boeren een extra beroep gedaan om hooi, stro, bieten en aardappelen beschikbaar te stellen voor het geëvacueerde vee in het gebied. Totaal reden negen trailers met ingezamelde hulpgoederen naar het rampgebied. De opbrengst van de geldelijke inzamelingen bedroeg per 5 februari 1953 f. 24.601,96.

Bornse primeur

Een dag later nam Borne het voortouw in wat de ‘actie rijshout’ is gaan heten. Het had de primeur van de Twentse gemeenten en haalde daarmee de landelijke pers. Door de overstromingsramp werd op het westelijke deel van Goeree-Overflakkee grote schade aangericht. Een vijftal stroomgaten in de dijken o.a. ten zuiden van Ouddorp, waren het gevolg. Dadelijk werd een begin gemaakt met het dichten van de dijken. Voor de bekleding was rijshout nodig, veel rijshout. Van rijshout, wilgenhout, werden gevlochten zinkstukken gemaakt voor de versterking en bescherming van de dijkvoeten. De noodoproep van burgemeester Kleijnenberg van Ouddorp werd opgepikt door zijn collega Kaufmann in Borne. Via radio IJmuiden heeft deze zich in verbinding gesteld met zijn collega in Ouddorp. Het antwoord liet niet lang op zich wachten.

Bornerbroek-Saasveld

Kaufmann en zijn vrouw coördineerden de werkzaamheden op percelen rijshout (z.g. ‘griengronden’) in Bornerbroek en Saasveld. Eigenaren waren respectievelijk de heer W. Wilmink en de gemeente Weerselo. Het mobiliseren van werkkrachten geschiedde per dorpsomroeper en geluidswagen. Men meldde zich, gewapend met hakmes en handzaag, massaal. Op genoemde locaties is, onder vaak koude en gure winterse omstandigheden en met grote wilskracht, zeven dagen onafgebroken gewerkt door vrijwilligers. Burgers, scholieren en boeren met paard, wagen en tractor. Hout kappen, binden, laden op trailers en lossen in schepen, de klok rond. De gemeente zorgde voor de aanleg van verlichting op het terrein, voor koffie en een maaltijd alsmede elke dag een pakje sigaretten.

Door ruim 2.000 vrijwilligers werden op beide locaties totaal 68 trailers geladen met 27.982 bossen rijshout; 269 bossen latten en 1.667 bossen palen. De latten en palen werden machinaal verzaagd. Aanvankelijk voeren vanuit Rotterdam vijf schepen met aangevoerd hout naar het rampgebied, later, uit kostenoverweging, via de haven van Delden. Met Borns rijshout konden op 11, 13 en 27 februari gaten in de dijken bij Ouddorp (o.a. Preekhilpolder en haven) worden gedicht.

Bezoek

Op 8 april 1953 was burgemeester Kleijnenberg te gast in Borne. In een speciale raadsvergadering dankte hij namens Ouddorp meermaals voor de verleende hulp. “Als u de grijns van vreugde op onze gezichten had gezien toen woensdag (4 februari) het eerste schip kwam, dan had u geweten wat u gedaan heeft”, aldus de burgervader. Op 22 september 1954 bracht het gemeentebestuur een bezoek aan Ouddorp, een delegatie uit Ouddorp bezocht Borne op 11 en 12 juli 1955.

Balans

De watersnoodramp kostte aan 1.836 mensen het leven. 72.000 mensen werden geëvacueerd. De schade aan infrastructuur en landbouwgrond was groot. Het natuurgeweld verwoestte 4.300 huizen en gebouwen. De totale schade bedroeg 1,5 miljard gulden (gelijk aan nu 5,4 miljard euro).

Maatregelen

Een groot deel van Nederland ligt onder zeeniveau, ook wel de zeespiegel genoemd. Na de watersnoodramp van 1953 werd nog duidelijker hoe belangrijk het is ons goed te beschermen tegen overstromingen. De Deltawerken werden gebouwd om een herhaling van 1953 te voorkomen. Ons land heeft 3.700 km aan waterkeringen, zowel natuurlijke als aangelegde duinen. Er zal nog flink geïnvesteerd moeten worden om de gevolgen van een verwachte zeespiegelstijging als gevolg van klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden. (HN)

Verklaring foto’s (van boven naar beneden): 1 en 2: Dichten van het stroomgat nabij de haven van Ouddorp. Het stroomgat werd met zandzakkendammen, die met klei en basalt waren verzwaard, vernauwd. Het overblijvende gat werd met zinkstukken tegen uitschuren beschermd. De zinkstukken van rijshout varieerden van 13 tot 23 meter lang. Ze waren 3,50 meter breed en samengesteld uit één laag om en om gelegde bossen rijshout. Aan een kabel werden de rijshoutmatten door 60 man in het gat getrokken en vervolgens verzwaard met stenen tot zinken gebracht 3. Vervoer van rijshout in Bornerbroek 4. Dankbetuiging burgemeester Ouddorp

Bronnen: Rijkswaterstaat; Zeeuws archief; Gemeentearchief Borne-inventaris 1920-1960; Nationaal archief; Bornse Courant; ‘Spin Span’, personeelsorgaan Spanjaard. Foto’s: Rijkswaterstaat, Streekarchief Goeree-Overflakkee; Zeeuws Museum, Rob’s archief. Van de rijshoutactie en het bezoek van het gemeentebestuur aan Ouddorp zijn destijds bewegende beelden gemaakt door Foto Havo (G.F. de Vries). Deze, alsmede andere unieke beelden van Borne, zijn gedigitaliseerd door Rob Kömmelt. Zie www.robsarchief.nl