Pastoor Veeger: zielenherder en theaterdirecteur

De komende week barst het weer los in Hertme. Concerten van Rolf Sanchez en Maan vormen de aftrap van een opnieuw snel vol rakende agenda in het Openluchttheater. Een mooi moment dus eens terug te kijken op de oorsprong van deze bijzondere plek die volgende week zaterdag precies 77 jaar geleden werd geopend. Een onmiskenbare hoofdrol is daarbij weggelegd voor de toenmalige pastoor Veeger, de aanjager van dit alles.

Vrijdag 3 november 1972, een kille en sombere herfstochtend. Honderden parochianen en belangstellenden kwamen samen in het Openluchttheater in Hertme om tijdens een opgedragen requiem afscheid te nemen van hun geliefde pastoor of Heeroom, zoals hij zich het liefst liet noemen, die op 31 oktober op 81-jarige leeftijd het aardse voor het eeuwige had gewisseld. Johannes Ignatius Veeger, gekarakteriseerd als sterk, soms autoritair, geestelijke van de oude stempel maar met een vooruitziende blik en bijzondere talenten. De man die op zijn verjaardag alle parochianen op de borrel nodigde en hen dan zijn goochelkunsten demonstreerde, net als schilderen, boetseren, kruisjassen en jagen. Grote liefhebberijen van hem naast zijn herderlijk werk. Maar vooral de man die Hertme zijn openluchttheater en kerststal gaf. Een afscheid in zijn theater, zijn schepping waarvoor hij tot zijn laatste ademtocht had gewerkt en dat hij met behulp van de bevolking van Hertme had gebouwd, 17 jaar op de been had gehouden en duizenden mensen binnen de poorten had verwelkomd.

Met zijn dood leek ook het theater, zijn levenswerk, te sterven. Hij liet het na als een kostbaar geschenk. De toekomst leek duister. Eerwaarde Veeger liet zijn schapen niet alleen dierbare herinneringen na. Na eerder al fors in de buidel te hebben getast voor de bouw van zijn theater, vermaakte hij ook een aanzienlijke erfenis aan zijn parochie in de vorm van meerdere schilderstukken van beroemde schilders, zoals van de Nederlandse kunstenaar Breitner. Met de opbrengst kon de kerk in 1983 worden gerestaureerd. Hij ligt begraven op het parochiekerkhof, vlakbij zijn geliefde theater.

Naar Hertme 

Veeger was Groninger van geboorte. Geboren op 3 september 1891. Hij was 24 toen hij in Utrecht tot priester werd gewijd. Vervolgens was hij zeventien jaar kapelaan in Ootmarsum. Daarna pastoor in Appingedam en Lobith. In Lobith was onder zijn regie voor de oorlog een kerk gebouwd. Na de oorlog moest hij opnieuw beginnen. De totaal verwoeste kerk moest worden herbouwd. Twee kerken in 10 jaar tijd had veel van hem gevergd. Hij wilde meer rust en verzocht de bisschop om overplaatsing naar Hertme. Bij zijn intrede op zondag 6 april 1952 presenteerde de herder zich in Hertme op een manier die niets aan duidelijkheid te wensen overliet; “Beste parochianen, jullie kunnen veel met me doen, maar ik ben geen hondje en laat dus niet met me spelen.” Hij ontpopte zich als een duizendpoot in de parochie. Van de zo gewenste rust zou weinig terecht komen.

Openluchtspel

Zijn liefde voor toneel dateerde niet van gisteren. Ook in zijn vroegere standplaatsen was hij betrokken bij toneelactiviteiten, maar Hertme bood hem het natuurlijk decor dat hij voor een openluchtspel nodig had. Op zijn initiatief en voor eigen risico werd in de zomer van 1953 op een heideveld aan de Wetering 'Jozef in Dothan’ opgevoerd, een tragedie van Joost van den Vondel. Honderden toneelamateurs en dertig ruiters te paard maakten de opvoering, onder zijn regie, tot een doorslaand succes. Het inspireerde de in 1954 opgerichte ESTO (Eerste Stichting Twentse Openluchtspelen) tot het organiseren van spelen waarin vooral amateurs een kans zouden krijgen en klassieke meesters zouden herleven. Als plek voor het theater stond Veeger een deel van zijn pastoriebos af.

Een jaar later al, na de officiële opening op 3 juli 1954, werd in het nieuwe theater ‘De Paradijsvloek’ van de Limburger Alphons Laudy opgevoerd, een spel met 13 spreekrollen en 42 figuranten, de laatste allemaal schapen van Heeroom. Het werd 10 keer opgevoerd. Onder regie van Joop Bieckmann werd in 1955 ‘Een Midzomernachtsdroom’ op de planken gebracht, een romantische komedie van William Shakespeare. Aan niemand minder dan Jurriaan Andriessen werd gevraagd toepasselijke toneelmuziek te schrijven, omdat men de originele muziek van Felix Mendelssohn te zwaar vond. Het KRO-symfonieorkest onder leiding van Marinus van ’t Woud zorgde voor de uitvoering.

Bouw theater

De bouwwerkzaamheden gingen van start in het vroege voorjaar van 1954 en na de officiële opening door de commissaris van de Koningin in Overijssel, ir. Ridder de van der Schueren, volgden er al snel verbeteringen: tribunes, een middeleeuwse stadsmuur en een vast toneel (52 x 30 meter) met decor, opgetrokken uit Bentheimer zandsteen. Veeger struinde er heel Twente voor af, met succes. Veel werd door particulieren en bedrijven beschikbaar gesteld. En Hertme leverde gratis arbeidskrachten, vele vrijwilligers die weken, maanden aan de totstandkoming van het theater werkten. In 1963 werd de overkapping van het toeschouwersgedeelte gerealiseerd, evenals het theater een ontwerp van de Almelose architect Jan Jans.

Passiespel

De ESTO, waarvan Veeger inmiddels voorzitter was geworden, wilde een lang gekoesterde wens verwezenlijken: moderne passiespelen voor het voetlicht brengen met 300 amateurs van alle gezindten. Daarvoor zocht hij medewerking van een aantal protestantse predikanten in de regio. Deze weigerden, men vond het hachelijk de persoon van Christus op het toneel te brengen en men was tegen een opvoering om het vreemdelingenverkeer te bevorderen. Onze pastoor dacht daar anders over, het doel van het passiespel, een voorstelling over het lijden van Jezus Christus, was immers de gelovige mens opnieuw te stichten, zeker geen VVV noch evangelisatie actie.

Overigens deerde het hem niet echt, want hij kon altijd een beroep doen op zijn eigen parochianen. En wat de kleding voor de acteurs en actrices betrof, kon hij steeds terecht bij de lokale middenstand. Op 6 juni 1957 was het zover. Het eerste passiespel, geschreven door Jan Naaykens, beleefde onder regie van Joop Bieckmann zijn succesvolle première met pater Genesius (O.F.M. Cap.) als Christusfiguur. Bussen vol met Duitse gelovigen kwamen kijken toen de passiespelen in het Duits werden opgevoerd. Naarmate de spelen vaker werden opgevoerd nam de publieke belangstelling af en stopte in 1967.

Verval

Voor 1968 draaide het theater zonder een cent subsidie. Het seizoen 1968 was een triest dieptepunt met slechts 1 kinderopvoering. Een in 1971 ingediend subsidieverzoek bij de Culturele Raad voor Overijssel werd afgewezen. Motivatie: het openluchttheater is een typisch verschijnsel in de Middellandse Zee cultuur, dat in een wisselvallig klimaat als het Nederlandse niet paste. Gelukkig sprongen de Twentse stedenbandgemeenten bij. Het was de periode waarin niemand er eigenlijk nog een cent voor gaf. Het verval sloop door het unieke theater. Medio 1972 startte Veeger een wanhoopsactie om het theater van de ondergang te redden. Hij liet in de regio 27.000 donateurskaarten verspreiden. De respons op deze noodkreet viel zwaar tegen.

Na zijn overlijden leek iedereen zo snel mogelijk van het theater af te willen. De stedenbandgemeenten en het Recreatieschap Twente draaiden de subsidiekraan dicht. De gemeente Borne en het kerkbestuur stonden er alleen voor en probeerden tot een vergelijk te komen. De opvolger van Veeger, pastoor C.J.M. Koch, was het mooie theater minder aan het hart gebakken, hij was naar Hertme gekomen als zielenherder en niet als theaterdirecteur. De gemeente Borne stond garant voor fl. 1.500,- om het theater in 1973 te laten voortbestaan, maar het bleef gesloten omdat er geen programma was. De toekomst was ongewis. Een stukje Twentse trots dreigde weg te kwijnen, het onkruid tierde er welig.

Nieuwe koers 

Het zieltogende en kommervolle bestaan zou nog tot in de jaren tachtig duren, daarna ging het bergopwaarts, het ging weer leven, en hoe. Tal van voorstellingen en muziekevenementen werden op de bühne gebracht met als aanjager het in 1989 gestarte Afrikafestival, een tweedaags festijn met Afrikaanse muziek en cultuur. De passiespelen herleefden in 2011, na een volledige restauratie van het theater een jaar eerder. Daarnaast bood en biedt het poppodium Metropool uit Hengelo sinds 2013 jaarlijks twee weekends met grote artiesten als Golden Earring, Ilse de Lange, Bløf en Racoon.

De exploitatie van het theater is in handen van de Stichting Theater & Cultuur Hertme, een groep gemotiveerde vrijwilligers die verantwoordelijk zijn voor de algemene zaken en het beleid rond het theater. Veel evenementen worden gedragen door de inwoners van Hertme. Daarmee blijft het Openluchttheater een culturele ontmoetingsplek voor een zo breed mogelijk publiek, net zoals herder Veeger het had gewild. Hij bewees het culturele leven van Twente een onschatbare dienst. (HN)

Bij de foto's in de tekst: 1. Pastoor Veeger werkt aan maquette theaterdecor; 2. ‘Jozef in Dothan’ 1953; 3. Passiespelen 1960; 4. Afrika Festival 2013

Bron: ‘Hertme 200 jaar parochie 1788-1988’, kerkbestuur en parochieraad St. Stephanusparochie Hertme, Hengelo 1988; heemkundegroephertme.nl; openluchttheaterhertme.nl; passiespelenhertme.nl; Twentsche Courant; Dagblad Tubantia. Foto’s: Gemeentearchief Borne; Heemkundegroep Hertme; BorneBoeit