Bombardementen op Borne

In de jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog was er altijd een latente dreiging uit de lucht. Het gevaar kon plotseling op je afkomen. Luchtaanvallen waren dagelijkse praktijk, zowel tegen militaire doelen als burgerdoelen. Borne kreeg er ook mee te maken, de impact was groot. Vandaag kijken we terug op 28 februari 1943, de dag waarop vier Mosquito’s een verrassingsaanval uitvoerden op Stork in Hengelo. Vijf bommen belandden in Borne; de miskleun kostte vier mensenlevens. Een terugblik, op de kop af 78 jaar na dato….

De Tweede Wereldoorlog speelde zich voor een groot deel in de lucht af. Eerst vooral ’s nachts, maar later ook overdag, vlogen honderden of soms duizenden geallieerde bommenwerpers vanaf bases in

Engeland naar doelen op het Europese vasteland. Ook in Nederland. Volgens het NIOD zijn tussen

1940 en 1945 zo’n zeshonderd bombardementen op ons land uitgevoerd. Doelwit waren vaak fabrieken, belangrijke knooppunten, bruggen en andere infrastructuur, maar ook steden. Vaak ging het mis, en werden ook burgers geraakt. Borne lag op de aanvliegroute naar Duitsland en derhalve waren de gevolgen van de luchtoorlog ook in Borne zichtbaar, en vooral 's nachts hoorbaar: luchtgevechten, lichtspoormunitie, ontploffingen, gecrashte vliegtuigen, gesprongen bemanningsleden.

26 juli1942

“In een stille zomernacht strijkt het oorlogsgevaar voor het eerst langs ons heen”. Een zinsnede uit het waardevolle dagboek van A. Dubbeldam, godsdienstonderwijzer en hulppredikant van de Nederlands

Hervormde kerk, over het eerste bombardement op ons dorp. Uit een onbekend gebleven vliegtuig vielen die nacht twaalf brisantbommen in de Spanjaardswijk en omgeving. Een brisantbom berust op een explosiebewerking van luchtdruk en scherven. In totaal werden 80 panden min of meer ernstig beschadigd. Vanwege het nachtelijk uur sliepen de meeste mensen en het was een wonder dat slechts twee mensen gewond raakten, waarvan één zwaar.

20 januari 1943

Tegen tweeën die middag waren van de basis Marham in Engeland zes Mosquito’s opgestegen voor een verrassingsaanval op de fabriek van Dikkers, Stork en Hazemeijer in Hengelo. Verondersteld werd dat ze leverden aan de vijand. De Havilland Mosquito was een succesvol jachtvliegtuig dat uitblonk door de hoge snelheid (max.688 km/u) die het op lage hoogte kon halen. De formatie met target Hengelo werd geleid door piloot en squadronleader Roy Ralston en naast hem zijn navigator Sydney Clayton. Tegen tien over drie naderden de toestellen over het baanvak Almelo-Hengelo in hoge snelheid Borne. Op het moment dat ze in een scheervlucht op dakhoogte richting Hengelo raasden, maakte één toestel zich los uit de formatie en wierp vier bommen af op de kom van Borne.

De projectielen met hun vernietigende lading kwamen terecht in de Nieuwe Kerkstraat, Hofstraat, Oude Deldensestraat en De Bleek en veroorzaakten veel schade, ook in het omliggende woongebied. Drie burgers vonden de dood, vijf personen werden gewond, waarvan één zwaar. Borne werd totaal verrast, alles voltrok zich zo snel dat tegen 15.22 uur pas luchtalarm kon worden gegeven. De aanval op de beoogde doelen in Hengelo, die luttele minuten duurde, was toen al voorbij. Om 15.40 uur werd het signaal ‘luchtgevaar geëindigd’ gegeven.

28 februari 1943

Vier Mosquito’s herhaalden de actie van 20 januari. Stork in Hengelo was het doelwit voor deze dag.

Volgens het rapport van het hoofd van de luchtbeschermingsdienst verschenen de toestellen die zondagmiddag om 18.16 uur boven Borne en wierp één machine vijf bommen af, waarvan er één niet explodeerde. Eén projectiel viel op de hoek van de Oude Deldensestraat-Kanaalweg, drie kwamen er terecht in de Wensinkstraat, vijf panden werden volledig verwoest. In verband met een niet geëxplodeerde bom aan de Kanaalweg (Dunantstraat), moesten twaalf woningen worden ontruimd. De inwoners, alsmede alle omwonenden in een straal van 150 meter, totaal circa 50 mensen, werden met spoed geëvacueerd. Om 18.50 uur werd het signaal ‘luchtalarm geëindigd’ gegeven. Ook nu waren er vier doden te betreuren. In Hengelo verloren zeven leden van een gezin het leven.

Was Borne wel het doelwit?

Desgevraagd vertelde piloot Roy Ralston dat hij zich Borne niet herinnert als doelwit, maar hij wees er wel op dat het voor een piloot in actie, vliegend op topsnelheid boven onbekend gebied, moeilijk was om zijn doel weer te herkennen, als zijn kist buitelend en tollend vijandelijk vuur moest ontwijken. Mogelijk was er sprake van een vergissing geweest, waarbij ongewild burgerdoelen werden geraakt.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn in Twente bijna 300 vliegtuigen verloren gegaan en kwamen er

1.724 mensen om door deze vorm van oorlogsvoering. Voor zover kon worden nagegaan vonden er in Borne, Bornerbroek, Zenderen en Hertme 27 bombardementen/beschietingen plaats. Acht toestellen kwamen neer op Borns grondgebied, twee Duitse en zes geallieerde. Dertien geallieerde bemanningsleden sprongen, werden gearresteerd en overgebracht naar een krijgsgevangenkamp. Tien bemanningsleden overleefden het niet, negen geallieerden en een Duitse piloot. Onder de burgerbevolking vielen 16 doden. De drie bombardementen in de kom van ons dorp hadden grote impact, want al duurden ze maar kort, de schade was groot, mensen werden dakloos. (HN)

Bovenste foto: Oude Deldensestraat 28 t/m 32; midden: panden De Bleek 5/6 (nu slagerij Nijhuis en De Bleek groente- en fruit) en onder: achterzijde panden Wilhelminastraat 28 t/m 32.

Bron: ‘In Verdrukking, Verzet en Vrijheid’ H. Noordhuis, G.P. ter Braak, M.F.S Kienhuis, Hengelo 1990. “Van Grasmat tot Fliegerhorst” C. Cornelisse-1999. www.luchtoorlogboventwente.nl. Foto’s: gemeentearchief Borne